ΚΑΤΑΝΟΩΝΤΑΣ ΤΟΥΣ ΦΙΛΟΥΣ
Ένα πρόγραμμα για την εκπαίδευση των παιδιών στις ατομικές διαφορές και την καλλιέργεια της ενσυναίσθησης
Catherine Faherty, συγγραφέας του βιβλίου ‘Αυτισμός – Τι σημαίνει για Μένα. Εκδόσεις Ροτόντα 2015
Μετάφραση-Προσαρμογή στην Ελληνική γλώσσα
Βάγια Παπαγεωργίου – Ματίνα Παπαγεωργίου
Το πρόγραμμα Κατανοώντας τους Φίλους σχεδιάστηκε για παιδιά σχολικής ηλικίας και παρουσιάζεται στην τάξη. Για μεγαλύτερα παιδιά μπορούν να γίνουν κατάλληλες προσαρμογές. Το άρθρο αυτό περιλαμβάνει τον τρόπο με τον οποίο παρουσιάζεται το πρόγραμμα και ένα κατάλογο με τα απαραίτητα υλικά. Μετά από πολλά χρόνια παρουσίασης του προγράμματος σε χιλιάδες μαθητών, διαπιστώθηκε ότι στις περισσότερες περιπτώσεις, είναι πιο αποτελεσματικό να προχωρήσει κανείς πέρα από το γενικό πρόγραμμα, να συζητήσει ειδικά θέματα και να δώσει ακριβείς πληροφορίες για συγκεκριμένους μαθητές. Οι εκδοχές Β, Γ και Δ βοηθούν σε τέτοιες περιπτώσεις.
Α. ΕΙΣΑΓΩΓΗ: Το Γενικό Πρόγραμμα
Το πρόγραμμα ‘Κατανοώντας τους Φίλους’ μπορεί να παρουσιαστεί ως ‘γενικό’ πρόγραμμα, όπου αναλύονται σημαντικές έννοιες και θέματα. Εδώ δεν περιλαμβάνονται ειδικές πληροφορίες για κάποιο παιδί ή για ομάδα παιδιών. Η Εισαγωγή είναι από μόνη της ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα και περιλαμβάνει τρία μέρη:
- Μέρος 1 – Ικανότητες: Διαφέρουμε και είμαστε ίδιοι
- Μέρος 2 – Κέντρα Βιωματικών Δραστηριοτήτων
- Μέρος 3 – Επίδειξη Αντίληψης του Λόγου
Το πρόγραμμα μπορεί να ολοκληρωθεί εδώ ή μπορείτε να επιλέξετε μια από τις παρακάτω εκδοχές.
ΕΚΔΟΧΗ Β: Εισαγωγή για τους μαθητές μιας ειδικής τάξης
Μετά από το εισαγωγικό πρόγραμμα, μπορείτε να δώσετε πληροφορίες για κάποια ειδική τάξη και τους μαθητές που φοιτούν σ’ αυτήν. Η παρουσίαση αυτή ενδείκνυται αν οι μαθητές της κανονικής τάξης είναι μέντορες μαθητών με ειδικές ανάγκες ή/αν τα μέλη της ειδικής τάξης συμμετέχουν σε δραστηριότητες στην κανονική τάξη.
ΕΚΔΟΧΗ Γ: Κατανοώντας το συμμαθητή σας
Μετά από το εισαγωγικό πρόγραμμα, μπορείτε να επεκτείνετε τη συζήτηση για το μαθητή με διαταραχή το αυτιστικού φάσματος (ΔΑΦ), που είναι μέλος της κανονικής τάξης, για τον οποίο υπάρχουν συνήθως απορίες και λανθασμένες αντιλήψεις. Ανάλογα με το μαθητή, ο ίδιος μπορεί να είναι ή να μην είναι παρών σ’ αυτή την αρχική συζήτηση.
ΕΚΔΟΧΗ Δ: Συμμετοχή του μαθητή με ΔΑΦ
Μετά το εισαγωγικό πρόγραμμα, πρέπει να διευκολύνετε η συζήτηση με το παιδί που έχει ΔΑΦ. Μπορείτε να οργανώσετε τη συζήτηση αυτή σαν μια συνεδρία ερώτησης-απάντησης την οποία θα σχεδιάσετε από πριν μαζί με τον μαθητή που έχει ΔΑΦ.
ΠΡΟΣΟΧΗ ΣΤΟ ΑΠΟΡΡΗΤΟ: Αν είστε δάσκαλος και θέλετε να εκπαιδεύσετε τους μαθητές σας σχετικά με τον αυτισμό, για το συμμαθητή τους με ΔΑΦ και τη σχέση του με το περιβάλλον της τάξης, είναι αυτονόητο ότι απαιτείται η ενημέρωση και η άδεια των γονέων του παιδιού. Ανάλογα με την ηλικία και το επίπεδο κατανόησης του παιδιού, μπορεί να χρειάζεται ενημέρωση και άδεια και από το ίδιο. Σε μερικές περιπτώσεις μπορεί να μην είναι ακόμη η κατάλληλη στιγμή για την οικογένεια ή το παιδί, για την εφαρμογή ενός τέτοιου προγράμματος. Λαμβάνοντας υπόψη ηθικά θέματα σχετικά με το απόρρητο και τα προσωπικά δεδομένα, είναι αυτονόητο ότι η επιθυμία των παιδιών και των γονέων, που δεν είναι πρόθυμοι να μοιραστούν προσωπικές πληροφορίες με τους άλλους, είναι σεβαστή. Στις περιπτώσεις αυτές μπορείτε να παρουσιάσετε μόνο το γενικό πρόγραμμα.
Σχεδιασμός του Προγράμματος ‘Κατανοώντας τους Φίλους’
Α. Εισαγωγή στο ‘Κατανοώντας τους Φίλους’: το Γενικό Πρόγραμμα
Το ‘Κατανοώντας τους Φίλους’ μπορεί να παρουσιαστεί ως ‘γενικό πρόγραμμα’. Παρουσιάζονται και συζητιούνται γενικά θέματα, αλλά δεν αναφέρονται στοιχεία και πληροφορίες για ένα συγκεκριμένο παιδί ή για μια ομάδα παιδιών. Προσαρμογές γίνονται ανάλογα με την ηλικία των μαθητών. Το γενικό πρόγραμμα χρησιμοποιείται ως εισαγωγή, αν σκοπεύετε να προχωρήσετε στις εκδοχές Β, Γ και Δ. Το πρόγραμμα διαρκεί περίπου 45 – 60 λεπτά.
ΟΡΓΑΝΩΣΗ: Ξεκινήστε νωρίτερα για να έχετε χρόνο στη διάθεσή σας να στήσετε τα κέντρα των βιωματικών δραστηριοτήτων. Για περισσότερες πληροφορίες ανατρέξτε στο Κατανοώντας τους Φίλους – Κατάλογος Υλικών και Περιγραφή των Βιωματικών Δραστηριοτήτων.
Μέρος 1 – Ικανότητες: Διαφέρουμε και είμαστε ίδιοι
Εξηγήστε στους μαθητές ότι σκοπός του προγράμματος είναι να τους βοηθήσετε να φανταστούν πως θα ήταν αν είχαν ‘διαφορετικές ικανότητες’ από αυτές που έχουν τώρα και να κατανοήσουν γιατί κάποιοι άνθρωποι συμπεριφέρονται διαφορετικά από το αναμενόμενο. Γράψτε στον πίνακα τη λέξη ‘ικανότητες’ και μιλήστε για τη σημασία της. Γράψτε στον πίνακα τη λέξη ‘μοναδικός’ και μιλήστε για τη σημασία της. Εξηγήστε ότι κάθε άτομο έχει διαφορετικές ικανότητες και πείτε ότι θέλετε να μάθετε σε τι διαφέρουν οι μαθητές αυτής της τάξης. Ζητήστε να σηκώσουν το χέρι τους για να απαντήσουν σε ερωτήσεις όπως οι παρακάτω:
- Ποιος μπορεί να κάνει ποδήλατο;
- Ποιος κάνει ρόλερ
- Ποιος ξέρει να παίζει ποδόσφαιρο;
- Ποιος ξέρει την προπαίδεια του 5;
- Ποιος κάνει άσχημα γράμματα;
- Ποιος κάνει πραγματικά ωραία γράμματα;
- Ποιος είναι καλός στα ηλεκτρονικά παιχνίδια;
- Ποιος τρέχει πολύ γρήγορα;
- Ποιος τρέχει γρήγορα;
- Ποιος ξέρει να πλέκει;
- Ποιος ξέρει να μαγειρεύει; κ.λ.π.
Είναι σημαντικό να μην απαντήσουν όλα τα παιδιά θετικά σε όλες τις ερωτήσεις, για να μπορέσετε να αναδείξετε τη διαφορετικότητα. Έτσι, για παιδιά μικρότερων τάξεων
ή όταν όλα τα παιδιά σηκώνουν το χέρι τους σε κάθε ερώτηση, βοηθά αν συμπεριλάβετε ερωτήσεις όπως οι παρακάτω:
- Ποιος έχει μαύρα μαλλιά;
- Ποιος έχει ξανθά μαλλιά
- Ποιος έχει καστανά μαλλιά;
- Ποιος φοράει γυαλιά; κ.λ.π.
Σχολιάστε ότι ο καθένας έχει διαφορετικές ικανότητες και δεξιότητες, που τον κάνουν μοναδικό ανάμεσα στους άλλους.
Στη φάση αυτή, περιγράψτε μια σκηνή στην παιδική χαρά και ρωτήστε…. ‘Έτυχε ποτέ να παίξετε ποδόσφαιρο (ή άλλο σχετικό παιχνίδι) και ενώ σχεδιάζατε να χτυπήσετε τη μπάλα δυνατά για να πάει μακριά, όταν έφτασε προσπαθήσατε να τη χτυπήσετε αλλά τη χάσατε;’. Μπορείτε να κάνετε και τις αντίστοιχες κινήσεις καθώς μιλάτε, για είναι η περιγραφή πιο έντονη και να κεντρίσετε την προσοχή των παιδιών. Ρωτήστε ‘Ποιος είναι ευχαριστημένος όταν τα άλλα παιδιά λένε, …. Μην ανησυχείς, προσπάθησε ξανά, είναι εντάξει, μπορείς να το κάνεις…..;’ Ή ποιος είναι ευχαριστημένος όταν του λένε ‘….μην είσαι τόσο ανόητος, γιατί δεν το έκανες;’
Είναι αναμενόμενο ότι όλα τα παιδιά θα σηκώσουν το χέρι τους για να δηλώσουν ότι θα ήθελαν να τους δείξουν κατανόηση.
Τώρα ρωτήστε ‘Ποιος θέλει να τον καταλαβαίνουν οι άλλοι;’ Οι ερωτήσεις μπορούν να διατυπωθούν λίγο διαφορετικά, όπως ‘ποιος θέλει να τον καταλαβαίνουν οι φίλοι του;’ Ή ‘ποιος είναι ευχαριστημένος όταν τον καταλαβαίνουν οι φίλοι του;’
Σχολιάστε ότι αν και ο καθένας έχει διαφορετικές δεξιότητες, ταλέντα και ικανότητες, κατά κάποιο τρόπο είμαστε όλοι ίδιοι. Θέλουμε όλοι να μας καταλαβαίνουν οι άλλοι!!
Αν κάνετε το γενικό πρόγραμμα, μπορείτε τώρα να αρχίσετε να εξηγείτε τις δραστηριότητες. Δείτε το Μέρος 2, παρακάτω.
Αν πρόκειται να κάνετε την ΕΚΔΟΧΗ Β, πείτε τώρα ότι είστε εδώ για να τους βοηθήσετε να καταλάβουν τα παιδιά της ειδικής τάξης και πάτε κατευθείαν στο Μέρος 2, παρακάτω.
Αν πρόκειται να κάνετε την ΕΚΔΟΧΗ Γ, πείτε τώρα ότι είστε εδώ για να τους βοηθήσετε να καταλάβουν καλύτερα τον/την …………… (όνομα του παιδιού), που είναι φίλος τους και πάτε κατευθείαν στο Μέρος 2, παρακάτω.
Μέρος 2 – Κέντρα Βιωματικών Δραστηριοτήτων: Εναλλαγή Ομάδων
Παρουσιάστε τις ακόλουθες δραστηριότητες και ζητήστε από τη δασκάλα να μοιράσει τα παιδιά σε τρεις ομάδες. Αν στήσετε 4 κέντρα βιωματικών δραστηριοτήτων, μοιράστε και την τάξη σε 4 ομάδες. Είναι προτιμότερο να στήσετε 3 κέντρα. Στην περίπτωση αυτή ο έλεγχος/χειρισμός της τάξης και του προγράμματος είναι πιο εύκολος και παραμένει σε λογικά χρονικά πλαίσια. Η περιγραφή των συνιστώμενων κέντρων ακολουθεί στο τέλος αυτού του σχεδιασμού, στην ενότητα ‘Κατάλογος
Υλικών του Προγράμματος Κατανοώντας τους Φίλους και Περιγραφή των Βιωματικών Δραστηριοτήτων’.
Κάντε μια σύντομη εισαγωγή για κάθε κέντρο, κρατώντας ψηλά τα υλικά αυτού του τραπεζιού. Π.χ. για τη δραστηριότητα σχετικά με τις δυσκολίες λεπτής κινητικότητας, μπορείτε να πείτε: ‘Όταν θα πάτε σ’ αυτό το τραπέζι, θα φορέσετε αυτά τα μεγάλα γάντια…. είναι πολύ μεγάλα σας, αλλά είναι εντάξει. Όταν θα τα φορέσετε, πρέπει να περάσετε στο κορδόνι αυτές τις χάντρες. Θα διαπιστώσετε πώς θα ήταν αν τα χέρια σας λειτουργούσαν διαφορετικά απ’ ότι λειτουργούν τώρα’. Σε μεγαλύτερα παιδιά μπορείτε να εξηγήσετε τον όρο ‘λεπτή κινητικότητα’. Διαβεβαιώστε τα ότι επιτρέπεται να διασκεδάσουν με τη δραστηριότητα, αλλά παράλληλα ζητήστε να σκεφθούν τι πράγματα μπορεί να ήταν δύσκολο να κάνουν, αν οι δεξιότητες τους στη λεπτή κινητικότητα ήταν κάπως έτσι. Ρωτήστε τι μπορεί να ήταν διαφορετικό για το καθένα. Πώς θα ήταν η δουλειά τους για τους άλλους; Θα είχαν ανάγκη από κάποια ειδική μορφή βοήθειας;
Κάθε κέντρο πρέπει να εποπτεύεται από δάσκαλο ή άλλο ενήλικα, που μπορεί να κάνει ερωτήσεις κατά τη διάρκεια της δραστηριότητας ώστε να υποστηρίξει τα παιδιά να σκεφθούν.
Χτυπήσετε ένα κουδούνι όταν είναι η ώρα εναλλαγής των ομάδων, από το ένα κέντρο δραστηριοτήτων στο άλλο. Κάντε γρήγορα την αλλαγή, για να κρατήσετε το ενδιαφέρον των παιδιών. Όταν όλες οι ομάδες έχουν περάσει από όλα τα κέντρα, πείτε ότι τώρα θα διαλέξετε ένα μαθητή για να σας βοηθήσει να δείξετε κάτι, αλλά πρέπει να είναι ένας μαθητής που μπορεί να ακολουθεί καλά οδηγίες. Θα διαλέξετε το βοηθό σας αμέσως μόλις όλοι είναι πίσω στις θέσεις τους. Αυτό βοηθά τα παιδιά να επιστρέψουν στις θέσεις τους αμέσως.
Μέρος 3 – Επίδειξη Αντίληψης του Λόγου: ‘Στρώσε το τραπέζι’
Ενώ οι μαθητές επιστρέφουν στις θέσεις τους, ετοιμάστε ένα γραφείο μπροστά, κοντά στον πίνακα και τοποθετείστε πάνω 10-15 διαφορετικά πράγματα-υλικά-παιχνίδια. Μεταξύ αυτών βάλτε ένα πιάτο, ένα ποτήρι, ένα κουτάλι κι ένα πιρούνι. Κρατήστε μακριά από το οπτικό πεδίο των παιδιών μια λευκή σελίδα στην οποία σχεδιάσατε ένα πιάτο, ένα ποτήρι, ένα κουτάλι κι ένα πιρούνι. Προς το παρόν κρύψτε την.
Αφού επιλέξετε έναν εθελοντή, ζητήστε του να έρθει και να καθίσει στο γραφείο, κοιτώντας προς τους συμμαθητές του. Ανάλογα με τα δυναμικά της τάξης, είναι βοηθητικό, μερικές φορές, να επιλέξετε ένα μαθητή που φαίνεται ότι μπορεί να είναι ο ‘μάγκας’ ή μπορεί να έχει ανάγκη να αναπτύξει σε κάποιο βαθμό την ενσυναίσθηση (όμως, πρέπει να συμμετέχει με τη θέλησή του).
Ρωτήστε το μαθητή αν σας ακούει καλά, για να ακολουθήσει με ακρίβεια τις οδηγίες σας. Πείτε του ότι θέλετε να σας ακούει προσεχτικά. Και μετά, χωρίς να αλλάξετε τον τόνο της φωνής σας, δείξτε τα υλικά πάνω στο γραφείο που είναι μπροστά του και ζητήστε του να στρώσει το τραπέζι, αλλά δώστε τις οδηγίες σε άλλη γλώσσα. Αν δεν ξέρετε άλλη γλώσσα, φροντίστε να μάθετε – να αποστηθίσετε τις αντίστοιχες, κατάλληλες εκφράσεις. Προσέξτε να μην επιλέξετε ένα μαθητή που μπορεί να ξέρει την άλλη γλώσσα, επιλέξτε τον εθελοντή σας με προσοχή και μην
μιλάτε σε μια συνηθισμένη ξένη γλώσσα. Μερικοί προτιμούν να χρησιμοποιήσουν άσχετες φράσεις, που δεν είναι συγκεκριμένη γλώσσα.
Επαναλάβετε τις ξενόγλωσσες οδηγίες αργά, μετά πιο δυνατά και μετά απλοποιήστε τις λέξεις. Δείξτε στο τραπέζι και ανάλογα με την ηλικία του μαθητή, μπορείτε να εκφράσετε ανυπομονησία. Για μεγαλύτερα παιδιά και ενήλικες, μπορείτε να επιμένετε. Για μικρότερα παιδιά να είστε σύντομοι.
ΠΡΟΣΟΧΗ: Στα παιδιά νηπιαγωγείου και Α΄ τάξης, καμιά φορά και Β΄, είναι προτιμότερο να είναι σύντομη αυτή η δραστηριότητα. Τα παιδιά του νηπιαγωγείου, κυρίως, αναστατώνονται και μπορεί να μην κατανοούν το νόημα. Συχνά, παρακάμπτω τις οδηγίες στην ξένη γλώσσα και τους δείχνω απλά τη σελίδα με τα σχέδια. Μπορεί να ρωτήσω ‘μπορείς να καταλάβεις τι πρέπει να κάνεις, κοιτώντας αυτή τη ζωγραφιά, ακόμη κι αν δεν σου πω;’. Βοηθήστε το παιδί όσο το δυνατόν περισσότερο, μέχρι που να τα καταφέρει. Επιβραβεύστε το μαθητή και χειροκροτήστε όλοι μαζί. Φροντίστε να είναι διασκεδαστικό.
Μερικές φορές, με μεγαλύτερα παιδιά, μπορείτε να βάλετε τη σελίδα πάνω στο γραφείο και να την δείξετε. Αν συνεχίζει να μην καταλαβαίνει, δείξτε κάθε ένα από τα σκίτσα και πιο αντικείμενο αντιστοιχεί σε κάθε σκίτσο. Συνήθως κατανοούν αμέσως και τοποθετούν το πιάτο στο πιάτο, το ποτήρι κ.λ.π. στα αντίστοιχα σκίτσα. Επιβραβεύστε το μαθητή και χειροκροτήστε όλοι μαζί. Ρωτήστε τον γιατί δεν ακολούθησε τις λεκτικές οδηγίες. Σας άκουγε όταν του μιλούσατε; Μετά εξηγήστε ότι υπάρχουν άνθρωποι που ακούν όλες τις λέξεις αλλά δεν καταλαβαίνουν το νόημα αυτού που ακούν, σαν να ήταν ξένη γλώσσα. Κάντε ερωτήσεις όπως ‘ήξερες ότι έπρεπε να κάνεις κάτι; Πώς ένιωθες όταν δεν μπορούσες να καταλάβεις τι έπρεπε να κάνεις; Τελικά τα κατάφερες πολύ καλά και έστρωσες το τραπέζι….. αλλά πώς κατάλαβες τι έπρεπε να κάνεις;’. Εστιάστε και πάλι την προσοχή στο οπτικό σύνθημα.
Κρατήστε ψηλά τη σελίδα και ρωτήστε τους υπόλοιπους μαθητές αν θα καταλάβαιναν τι πρέπει να κάνουν, αν την έβλεπαν. Μιλήστε για το πώς μερικά παιδιά που δεν καταλαβαίνουν πάντα τι λένε οι άλλοι, μπορούν να καταλάβουν πολλά αν δουν ένα σκίτσο, μια εικόνα, μια φωτογραφία. Μπορούν να καταλάβουν περισσότερα αν μπορούν να ΔΟΥΝ τι να κάνουν, αντί απλώς να ακούσουν. Ανάλογα με το επίπεδο της τάξης, κατά τη συζήτηση αυτή μπορείτε να χρησιμοποιήσετε όρους όπως ‘κατανόηση λόγου’, ‘ακουστική επεξεργασία’, και ‘οπτική μάθηση’.
Μιλήστε για τους διαφορετικούς τρόπους μάθησης και πώς μερικά παιδιά μαθαίνουν καλύτερα όταν ακούν, άλλα όταν μπορούν να διαβάσουν και άλλα όταν κάνουν πράγματα, κ.λ.π. Αυτή η εισήγηση είναι χρήσιμη για την εισαγωγή σε θέματα σχετικά με την ειδική τάξη.
Αν κάνετε απλώς το Γενικό Πρόγραμμα, μπορείτε να σταματήσετε εδώ. Απαντήστε σε ερωτήσεις για το τι συνέβη κατά τη διάρκεια του προγράμματος και κλείστε υπενθυμίζοντας ότι ο καθένας είναι διαφορετικός και ταυτόχρονα ίδιος με τους άλλους. Μιλήστε για τη μοναδικότητα του καθενός. Αν σκοπεύετε να γίνετε πιο λεπτομερής, συνεχίστε με τις εκδοχές Β, Γ και Δ.
Β ΕΚΔΟΧΗ: Εισαγωγή για την ειδική τάξη και τα μέλη της
Με την άδεια των γονέων, αναφερθείτε στους μαθητές της ειδικής τάξης. Μπορείτε να φέρετε φωτογραφίες κάθε παιδιού που σας έδωσαν οι γονείς ή να ετοιμάσετε νωρίτερα ειδική προβολή. Στο σημείο αυτό, δώστε σύντομα μερικές πληροφορίες για κάθε παιδί. Όπως:
- Πόσα αδέλφια έχει
- Τι το ενδιαφέρει, σε τι τα καταφέρνει ή άλλες εξαιρετικές ικανότητες
- Τι του αρέσει να κάνει (παιχνίδι, φαγητό κ.λ.π.)
- Κάτι που μαθαίνει πώς να το κάνει
Και συμβουλές για τον τρόπο με τον οποίο θα μπορούσαν να αλληλεπιδράσουν μαζί του, κάτι που ξέρετε ότι θα τραβούσε την προσοχή του, ή κάτι στο οποίο θα ανταποκρινόταν…..
Ενώ δίνετε τις παραπάνω πληροφορίες, μπορείτε να ζητήσετε από τους μαθητές απαντήσεις που δείχνουν σε τι μοιάζουν με το παιδί που περιγράφετε. Π.χ. πείτε ‘ας σηκώσει το χέρι του όποιος του αρέσει και το παγωτό – σοκολάτα’.
Απαντήστε σε ερωτήσεις, αν προκύψουν, για κάθε παιδί. Δώστε έμφαση στα θετικά και στη μοναδικότητα. Υπενθυμίστε σε τι διαφέρουν οι άνθρωποι μεταξύ τους, αλλά ότι ταυτόχρονα, μοιάζουν μεταξύ τους.
Γ ΕΚΔΟΧΗ: Κατανόηση συγκεκριμένου συμμαθητή
Φυσιολογικά, αν ο συμμαθητής έχει σύνδρομο Asperger ή αυτισμό υψηλής λειτουργικότητας, είναι πιο πιθανό ότι θα είναι κατά το μεγαλύτερο μέρος της ημέρας στην κανονική τάξη. Στις περιπτώσεις αυτές και αν είναι Γ΄ τάξη ή παραπάνω, συνήθως παρουσιάζω την Έκτη Αίσθηση ΙΙ της Carol Gray (The Sixth Sense II). Είναι ένας πολύ καλός τρόπος για να βοηθήσετε μαθητές και δασκάλους να μάθουν για τη ΔΑΦ και τις επιπτώσεις στην κοινωνική κατανόηση, κυρίως στις δεξιότητες κατανόησης της οπτικής γωνίας-άποψης του άλλου. Το πρόγραμμα αυτό είναι επίσης πολύ αποτελεσματικό με ομάδες ενηλίκων, όπως επαγγελματίες και γονείς.
Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τη συζήτηση για τον αυτισμό με το παιδί σας, δείτε τα αντίστοιχα κεφάλαια στο βιβλίο ‘Αυτισμός-Τι Σημαίνει για Μένα της Catherine Faherty, Εκδόσεις Ροτόντα.
Δ ΕΚΔΟΧΗ: Συμμετοχή του μαθητή με ΔΑΦ
Κάποιες φορές ο μαθητής με ΔΑΦ επιθυμεί να συμμετέχει στο πρόγραμμα. Σε αυτή την περίπτωση πρέπει να εξατομικεύσετε και να προετοιμάσετε τη συμμετοχή του νωρίτερα, κατά τις ατομικές συναντήσεις. Πρώτα δείξτε του/ της μια λίστα με τη σειρά των πληροφοριών και των δραστηριοτήτων του προγράμματος Κατανοώντας τους Φίλους. Κατά την διάρκεια αυτών των σχεδιασμένων συνεδριών, αξιολογείστε τι πληροφορίες ακριβώς θέλει ο μαθητής να δώσει στην τάξη. Ανακαλύψτε αν έχει κάτι συγκεκριμένο στο μυαλό του/της και βάλτε το στο πρόγραμμα. Ένας αποτελεσματικός τρόπος είναι να συμπεριλάβετε μια ‘συνεδρία ερώτησης και απάντησης’ στο τέλος του προγράμματος, κατά την οποία ο μαθητής με ΔΑΦ μπορεί να απαντήσει σε ερωτήσεις των συμμαθητών του. Αν θέλετε μπορείτε να συμπληρώσετε σημαντικές πληροφορίες, ανάλογα με τον μαθητή, την τάξη και τις ερωτήσεις της ομάδας. Μην ξεχνάτε να συμπεριλαμβάνετε θετικά ατομικά χαρακτηριστικά και προτερήματα, καθώς και πράγματα που δυσκολεύουν το μαθητή. Γενικά, είναι καλύτερο να προχωρήσετε και να προβλέψετε συγκεκριμένες ερωτήσεις κατά την διάρκεια των συνεδριών προετοιμασίας, έτσι ο μαθητής μπορεί να προετοιμάσει τις απαντήσεις του/της και να τις γράψει ή να τις υπαγορεύσει. Κατά την διάρκεια του προγράμματος, μπορείτε να γράφετε τις ερωτήσεις στον πίνακα καθώς συζητιούνται, και να δώσετε ένα αντίγραφο των ερωτήσεων (και των απαντήσεων) στον μαθητή στον οποίο αναφέρονται ή να τις διαβάζετε φωναχτά καθώς παρουσιάζονται.
Κάποιοι μαθητές με ΔΑΦ θέλουν να συμμετέχουν αλλά δεν θέλουν να μιλήσουν. Κατά την διάρκεια των σχεδιασμένων συνεδριών με τον μαθητή, προτείνω να παρακολουθήσετε μαζί το εξαιρετικό 16λεπτο DVD ‘Intricate Minds’ από την Coulter Video. Υπάρχουν δύο εκδοχές, μια για παιδιά του δημοτικού και η άλλη για παιδιά γυμνασίου-λυκείου. Αυτά τα θετικά και συγκινητικά DVD περιλαμβάνουν συνεντεύξεις παιδιών και/ ή εφήβων με ΔΑΦ. Κάποιοι μαθητές εμπνέονται και αποφασίζουν να το παρουσιάσουν στην τάξη τους, για να βοηθήσουν τους συμμαθητές τους να τους καταλάβουν καλύτερα— χωρίς να χρειάζεται να μιλήσουν οι ίδιοι.
Πάντα να εξατομικεύετε την συμμετοχή του μαθητή σας, λαμβάνοντας υπόψη όλους τους προσωπικούς παράγοντες. Η συμμετοχή του μαθητή μπορεί να κυμαίνεται από την απλή παρουσία του μέσα στην τάξη, έως την παρουσίαση του DVD ‘Intricate Minds’ ή να απαντήσει σε προσχεδιασμένες ερωτήσεις, να διαβάσει μια έκθεση που έχει γράψει ο ίδιος/ η ίδια για τον εαυτό του/της και/ ή ότι θέλει να επικοινωνήσει, να δείξει την καλλιτεχνική δουλειά ή τα κόμικς που έχει κάνει ως ένα τρόπο έκφρασης του εαυτού του/της. Ή ο μαθητής μπορεί να έχει τις δικές του/της ιδέες για το πώς θα μοιραστεί ότι είναι σημαντικό για εκείνον.
ΠΑΙΔΙΚΑ ΒΙΒΛΙΑ
Στο τέλος τους προγράμματος ή κάποια άλλη φορά, είναι βοηθητικό να διαβάσετε στην τάξη ένα παιδικό βιβλίο που αναφέρεται σε θέματα διαφορετικότητας, μοναδικότητας, αυτισμού και άλλες σχετικές έννοιες. Διαπίστωσα ότι αν ο μαθητής με αυτισμό έχει σύνδρομο Asperger ή αυτισμό υψηλής λειτουργικότητας, είναι καλό να ολοκληρώσετε το πρόγραμμα με ένα βιβλίο της Ibi Lepscky που έχει σχέση με τον Αϊνστάιν. Το βιβλίο που προτιμώ να διαβάζω στην τάξη όταν ο μαθητής με αυτισμό έχει περιορισμένο λόγο και πιο εμφανείς αυτιστικές συμπεριφορές είναι το Ian’s Walk της Laurie Lears. Στην ελληνική γλώσσα, το βιβλίο που μπορείτε να χρησιμοποιήσετε είναι ‘ο Αυτός’ του Πέτρου Πουλάκη, από τις Εκδόσεις Κάστωρ.
Υπάρχουν πολλά άλλα εξαιρετικά παιδικά βιβλία που αναφέρονται στις ατομικές διαφορές, κάποια αναφέρουν τον όρο ‘αυτισμός’, άλλα όχι. Το βιβλιοπωλείο της Autism Society of North Carolina έχει πλήρη κατάλογο και μπορεί να βρείτε το βιβλίο που ταιριάζει σ’ αυτό που θέλετε να κάνετε. Στην Ελληνική γλώσσα μπορεί να ανατρέξει κανείς σε διαφορετικές εκδόσεις για αντίστοιχα παιδικά βιβλία.
Κατάλογος Υλικών για το ‘Κατανοώντας τους φίλους’ και Περιγραφή των Βιωματικών Δραστηριοτήτων
Για ομάδα 25-30 μαθητών: Ακολουθεί η περιγραφή τεσσάρων διαφορετικών κέντρων που μπορείτε να στήσετε. Συνιστώ να χρησιμοποιείτε μόνο τρία κάθε φορά, για να διασφαλίσετε ώστε η διάρκεια του προγράμματος να είναι σε ρεαλιστικά χρονικά πλαίσια (45-60 λεπτών).
Δραστηριότητα Λεπτής Κινητικότητας
8 ζευγάρια μεγάλα υφασμάτινα γάντια κηπουρικής
8 ζευγάρια κορδόνια παπουτσιών και χάντρες. Τοποθετείστε τα σε 8 μικρά κουτιά
8 σετ βίδες
Τραπέζι με 8 καρέκλες
Οπτική Δραστηριότητα
8 ζευγάρια προστατευτικά γυαλιά
Βαζελίνη (για να πασαλείψετε τα γυαλιά) ή γυαλόχαρτο για να τα ξύσετε
8 μολύβια και 8 σελίδες χαρτιού με γραμμές
Βιβλία αντίστοιχα της τάξης
Τραπέζι με 8 καρέκλες
Κάθε παιδί φορά γυαλιά (δεν βλέπει καλά επειδή τα έχετε αλείψει με βαζελίνη ή τα έχετε ξύσει με το γυαλόχαρτο). Προσπαθούν να γράψουν στο χαρτί, πάνω στις γραμμές και να διαβάσουν κάτι από κάποιο βιβλίο.
Προσοχή: δεν επιτρέπεται να βγάλουν τα γυαλιά πριν να τελειώσει η δραστηριότητα.
Αντιληπτική και Αισθητηριακή (Αφή) Δραστηριότητα
Αυτοκόλλητη ταινία και κιάλια: Κολλήστε στο πάτωμα ταινία σε μια γραμμή και ζητήστε από τα παιδιά να περπατήσουν με τη σειρά πάνω στη γραμμή αυτή, κοιτώντας μέσα από τα κιάλια, αλλά από την ανάποδη μεριά. Αυτό παραποιεί την αντίληψη της γραμμής.
Αρκετά κομμάτια από μαλλί πλεξίματος, μάκρους 1,5 μέτρου περίπου: Ζητήστε από τα παιδιά να ‘πηδήξουν σχοινάκι’ χρησιμοποιώντας το μαλλί. Αυτό παραποιεί την αντίληψη του βάρους και του ελέγχου του ‘σχοινιού’.
Γάντι κηπουρικής με σκληρή επιφάνεια στην εσωτερική πλευρά της παλάμης και των δακτύλων, ένα κομμάτι μάλλινο ύφασμα ή πουπουλένιο ξεσκονιστήρι. Φορέστε το γάντι και κρατήστε το μαλακό ξεσκονιστήρι ή το μάλλινο ύφασμα. Ενώ τα παιδιά συμμετέχουν στις παραπάνω δραστηριότητες, πλησιάστε και ακουμπήστε απαλά το 7
καθένα στο γυμνό μέρος του μπράτσου. Αυτό προκαλεί απρόσμενη αίσθηση στο δέρμα (πολύ έντονη – γδάρσιμο ή υπερβολικά μαλακή).
Δραστηριότητα Προσοχής και Αισθητηριακή ( Ακουστική)
8 ζευγάρια ακουστικά και κασετόφωνο, συνδεδεμένα σε κάποιο σταθμό
Κασέτα με στατικό θόρυβο ή θόρυβο πλήθους
Φύλλα εργασίας, σχετικά ψηλότερης τάξης – απαιτεί συγκέντρωση
8 μολύβια
Τραπέζι και 8 καρέκλες
Οι μαθητές φορούν τα ακουστικά και πρέπει να ακούσουν τους θορύβους. Πρέπει να ολοκληρώσουν παράλληλα τα φύλλα εργασίας σε συγκεκριμένο χρόνο. Η δραστηριότητα αναπαριστά τη δυσκολία συγκέντρωσης της προσοχής σε μια εργασία, όταν κάποιος δεν μπορεί να απομονώσει τις διασπάσεις.