Πώς να Διδάξετε την Δύναμη της Επικοινωνίας

Συστηματική εξάσκηση στην επικοινωνία για παιδιά με αυτισμό

Catherine Faherty

Μετάφραση: Ματίνα Παπαγεωργίου & Βάγια Παπαγεωργίου

Το παιδί σας πρέπει να μάθει ότι υπάρχει δύναμη στην επικοινωνία – ότι αξίζει τον κόπο να επικοινωνεί και ότι μπορεί να είναι ευχάριστο! Αυτό πρέπει να το διδάξετε επειδή συνήθως, τα παιδιά με ΔΑΦ δεν εμπλέκονται αυθόρμητα ή εύκολα στην επικοινωνία. Ακόμη κι αν μιλούν (ή γράφουν σε πληκτρολόγιο) δεν παίρνουν πρωτοβουλία για επικοινωνία. Οι δεξιότητες λόγου αναπτύσσονται συνήθως χωριστά από τις επικοινωνιακές δεξιότητες. Μπορείτε να διδάξετε αυτές τις σημαντικές έννοιες δείχνοντας στα παιδιά ότι η επικοινωνία είναι μια πράξη – μια πράξη ‘μπρος-πίσω’, μια δυνατή πράξη. Πρέπει να αντιληφθούν ότι ΕΙΝΑΙ  ΙΚΑΝΑ να κάνουν πράγματα, και ΠΩΣ ΝΑ τα κάνουν!

Να θυμάστε ότι τα παιδιά που μαθαίνουν οπτικά, μαθαίνουν πιο γρήγορα και πιο εύκολα όταν οι γονείς και οι δάσκαλοι χρησιμοποιούν οπτικές στρατηγικές εκπαίδευσης. Έτσι το κλειδί για τους δασκάλους και τους γονείς είναι να διδάξουν με τέτοιο τρόπο ώστε τα παιδιά  να ΒΛΕΠΟΥΝ κυριολεκτικά την αμοιβαιότητα: το ‘μπρος- πίσω’ της επικοινωνίας.

Μπορείτε να χρησιμοποιήσετε αυτές τις ιδέες για παιδιά που δεν μιλούν, αλλά και για παιδιά που αρχίζουν να μιλούν. Μετά από κάποια χρόνια από τότε που ανέπτυξα αυτές τις ιδέες στην τάξη μου, την δεκαετία του 1980, μια έρευνα του Andy Bondy έδειξε ότι η χρήση οπτικών στρατηγικών (εικόνες, αντικείμενα) για την εκπαίδευση στην επικοινωνία παιδιών χωρίς λόγο βελτιώνει στην πραγματικότητα την ανάπτυξη του λόγου και της ομιλίας. Μην ανησυχείτε, δεν θα καθυστερήσετε την ανάπτυξη του λόγου στο παιδί σας εάν χρησιμοποιήσετε αντικείμενα και/ή εικόνες για να το βοηθήσετε να επικοινωνήσει. Μόνον βοήθεια θα του προσφέρετε!

ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ: ΔΕΝ ΧΡΕΙΑΖΕΤΑΙ ΝΑ ΑΓΟΡΑΣΕΤΕ ΚΑΠΟΙΟ ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ Ή ΥΛΙΚΑ ΓΙΑ ΝΑ ΔΙΔΑΞΕΤΕ ΣΤΟ ΠΑΙΔΙ ΣΑΣ ΠΩΣ ΝΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΕΙ.

ΠΩΣ ΘΑ ΤΟ ΚΑΝΕΤΕ: Παρακάτω παρουσιάζονται τα βήματα που θα ακολουθήσετε στο σπίτι ή το σχολείο. Θα περιγράψω το κάθε ένα λεπτομερώς.

1. ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΑ ΜΕΤΑΒΑΣΗΣ
2. ΕΚΦΡΑΣΤΙΚΗ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ
3. ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΣΤΗΝ ΕΠΙΛΟΓΗ
4. ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ
5. ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΕΙΚΟΝΩΝ

*Ξεκινήστε με Αντικείμενα Μετάβασης. Τα αντικείμενα μετάβασης είναι πράγματα που συνδέονται με τις δραστηριότητες που συμβαίνουν και/ή τις τοποθεσίες που έχουν σχέση με την ημέρα του παιδιού σας. Χρησιμοποιήστε αντικείμενα μετάβασης όταν οδηγείτε το παιδί σας από την μία δραστηριότητα στην άλλη. Θα χρησιμοποιήσετε το ίδιο αντικείμενο, σταθερά, για την ίδια δραστηριότητα, κάθε φορά που το παιδί πρέπει να πάει ή να εμπλακεί στην συγκεκριμένη δραστηριότητα. Χρησιμοποιείστε αντικείμενα που έχουν νόημα για το παιδί σας. Τι μπορεί να κατανοεί πιο εύκολα; Ποιο αντικείμενο μπορεί να συνδέσει πιο εύκολα με τη δραστηριότητα; Παραδείγματα πιθανών αντικειμένων είναι:

ΦΛΥΤΖΑΝΙ= κολατσιό

ΜΠΟΥΡΝΟΥΖΙ=  μπάνιο

ΜΠΑΛΑ= παιχνίδι στην αυλή

ΑΓΑΠΗΜΕΝΟ ΠΑΙΧΝΙΔΙ= γωνιά παιχνιδιού στην τάξη

ΚΟΥΤΑΛΙ= μεσημεριανό φαγητό

ΓΥΑΛΙΑ= βόλτα

ΒΙΒΛΙΟ =  διάβασμα

ΘΗΚΗ DVD = βίντεο

ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΟ ΠΑΙΧΝΙΔΙ ΓΙΑ ΤΟ ΑΥΤΟΚΙΝΗΤΟ (πάντα το ίδιο)= βόλτα με το αμάξι

ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΟ ΠΑΙΧΝΙΔΙ ΓΙΑ ΤΟ ΛΕΩΦΟΡΕΙΟ (πάντα το ίδιο)= βόλτα με το  λεωφορείο

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ ΤΗΣ ΓΙΑΓΙΑΣ= στη γιαγιά

ΣΑΠΟΥΝΙ Ή ΠΕΤΣΕΤΑ= πλένω  τα χέρια

ΤΣΑΝΤΑ= πηγαίνω σχολείο

ΠΑΝΑ= τουαλέτα

ΠΕΤΣΕΤΑ ΧΕΡΙΩΝ=  πάω στο μπάνιο (εάν δεν φορά πάνα)

ΑΚΟΥΣΤΙΚΑ= μουσική

ΣΤΡΟΓΓΥΛΟ ΧΑΛΑΚΙ (για να καθίσει)= ομαδική δουλειά στο σχολείο

ΕΝΣΦΗΝΩΜΑ = δουλειά με την δασκάλα (θεραπευτής/ γονιός)

ΟΙ ΕΤΙΚΕΤΕΣ ΑΠΟ ΣΥΣΚΕΑΥΣΙΕΣ ΤΡΟΦΊΜΩΝ μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να βοηθηθεί το παιδί να επιλέξει τι θέλει να φάει (κρακεράκια, μπισκότα, δημητριακά, κτλ).

Καθώς οδηγείτε το παιδί σε μια δραστηριότητα, βάλτε στο χέρι του το κατάλληλο αντικείμενο μετάβασης που παραπέμπει στη δραστηριότητα. Ταυτόχρονα δώστε του μια απλή λεκτική οδηγία, με μια ή δυο λέξεις. Να χρησιμοποιείτε πάντα το ίδιο αντικείμενο και τις ίδιες λέξεις, για την ίδια δραστηριότητα. Παραδείγματος χάριν, όταν θέλετε να πάει στο μπάνιο για να πλυθεί, δώστε του το ΜΠΟΥΡΝΟΥΖΙ και πείτε ‘Ώρα για μπάνιο’ καθώς το οδηγείτε κατευθείαν στη μπανιέρα. Μετά το μπάνιο, δώστε του το αντικείμενο που θα το οδηγήσει στην επόμενη δραστηριότητα. Για παράδειγμα, εάν η επόμενη δραστηριότητα είναι να δει βίντεο, δώστε του την ΘΗΚΗ DVD λέγοντας ‘Ώρα για βίντεο’ και οδηγήστε το στο tablet ή στην τηλεόραση.

Να είστε σταθεροί. Να χρησιμοποιείτε συστηματικά αντικείμενα για κάθε μετάβαση του παιδιού, σε όλη τη διάρκεια της ημέρας. Είναι πολύ βοηθητικό να βάλετε τα αντικείμενα σε ένα καλάθι σε ένα κεντρικό σημείο, ώστε όλοι— δάσκαλοι και βοηθοί, είτε στο σπίτι, γονείς και μεγαλύτερα αδέρφια— να μπορούν να τα βρουν, όταν χρειάζεται.

Με την χρήση των αντικείμενων μετάβασης βοηθάτε το παιδί να συνδέσει τις λέξεις που ακούει με τη χρήση και το λειτουργικό τους νόημα. Έτσι χτίζετε τις αντιληπτικές γλωσσικές του δεξιότητες και ενισχύετε την κατανόηση του λόγου. Επίσης δημιουργείτε τα θεμέλια για ένα συγκεκριμένο και εύκολα κατανοητό, σύστημα επικοινωνίας. Ακόμη και εάν δεν μιλάει  λειτουργικά, του δίνετε έναν τρόπο για να επικοινωνήσει τα ‘θέλω’ και τις ανάγκες του— αυτό θα εξηγηθεί στα επόμενα βήματα. Όσο πιο σταθερά χρησιμοποιείτε τα αντικείμενα μετάβασης για κάθε μετάβαση, τόσο πιο γρήγορα θα τα μάθει. Προσθέστε κι άλλα αντικείμενα για καινούριες καταστάσεις και δραστηριότητες, αν χρειάζεται. Επίσης, μπορείτε να χρησιμοποιήσετε φωτογραφίες ατόμων εάν κατανοεί ποιος απεικονίζεται σε κάθε φωτογραφία. Παραδείγματος χάριν, όταν είναι η ώρα να πάτε επίσκεψη, δείξτε του μια φωτογραφία της γιαγιάς καθώς του λέτε ‘πάμε να δούμε την γιαγιά’.

*Διδάξτε την εκφραστική επικοινωνία, ‘εγώ θέλω…’ Αφού έχετε χρησιμοποιήσει σταθερά  τα αντικείμενα μετάβασης, διδάξτε στο παιδί να σας δίνει στο χέρι τα κατάλληλα αντικείμενα που σχετίζονται με δραστηριότητες ή τοποθεσίες (αντικείμενα μετάβασης) για να σας ζητήσει κάτι συγκεκριμένο. Αυτό ονομάζεται ‘εκφραστική επικοινωνία’.

Κατά τη διάρκεια μιας σταθερής ρουτίνας μέσα στην ημέρα, για παράδειγμα εάν απολαμβάνει το μπάνιο μετά το δείπνο, αντί να του δώσετε το αντικείμενο μετάβασης (ΜΠΟΥΡΝΟΥΖΙ), βάλτε το στο τραπέζι και υποστηρίξτε το παιδί να σας το δώσει στο χέρι. Η ιδέα είναι να του διδάξετε να σας φέρνει το μπουρνούζι για να σας πει ότι θέλει να κάνει μπάνιο. Εάν είναι απαραίτητο, μπορείτε να το προτρέψετε σωματικά να σας δώσει το αντικείμενο και πάτε αμέσως για μπάνιο. Προσθέστε το στην καθημερινή  ρουτίνα, φροντίστε να έχετε πάντα διαθέσιμο το μπουρνούζι τις κατάλληλες στιγμές, και βοηθήστε το να σας το δώσει στο χέρι. Με την εξάσκηση το παιδί θα μάθει να ‘ζητά’ το μπάνιο από μόνο του (ή κάποια άλλη δραστηριότητα που αξιοποιήσατε για να διδάξετε αυτή την ικανότητα), χρησιμοποιώντας το αντικείμενο.

Όταν το παιδί θα βάλει στο χέρι σας ένα συγκεκριμένο αντικείμενο και θα πάρει ότι έχει ζητήσει, μαθαίνει ότι όχι μόνο τα αντικείμενα υποδεικνύουν συγκεκριμένα πράγματα (ΚΟΥΤΑΛΙ σημαίνει ‘πηγαίνω στο τραπέζι να φάω’) αλλά και ότι μπορεί να χρησιμοποιήσει ένα αντικείμενο για να εκφράσει τις επιθυμίες του σε ένα άλλο άτομο. Επομένως όταν δίνει στο χέρι του ενήλικα το ΚΟΥΤΑΛΙ σημαίνει ‘θέλω να φάω’. Δίνοντας το ΜΠΟΥΡΝΟΥΖΙ στη μαμά σημαίνει ‘θέλω να κάνω μπάνιο’. Με αυτό τον τρόπο,  αρχίζει να καταλαβαίνει πραγματικά την ΔΥΝΑΜΗ της ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ.

*Διδάξτε την δεξιότητα να Επιλέγει. Αφού έχουν ενσωματωθεί τα αντικείμενα μετάβασης στην καθημερινή ρουτίνα του παιδιού σας, ΚΑΙ παρατηρήσετε ότι πάει μόνο του στις δραστηριότητες αφού του δώσετε το αντικείμενο, ΚΑΙ σας ζητά αυθόρμητα πράγματα βάζοντας στο χέρι σας το κατάλληλο αντικείμενο, μπορείτε να αξιολογήσετε την ετοιμότητα του να χρησιμοποιεί αντικείμενα για να δείξει την δραστηριότητα που προτιμά μέσα από μερικές εναλλακτικές – να επιλέξει.

Δώστε στο παιδί σας την δυνατότητα να επιλέξει από δύο δραστηριότητες, κρατώντας δύο διαφορετικά αντικείμενα μετάβασης μπροστά του. Πείτε ‘Τι θέλεις να κάνεις;’ και δείτε εάν επιλέγει κάποια και αν πηγαίνει στο κατάλληλο μέρος για να ξεκινήσει την δραστηριότητα. Ένας τρόπος για να ανακαλύψετε εάν επιλέγει πραγματικά είναι να του ζητήσετε να επιλέξει ανάμεσα σε μια αγαπημένη δραστηριότητα (ΚΟΥΤΑΛΙ για το ‘θέλω να φάω κάτι’) και κάτι που δεν του αρέσει ιδιαίτερα (ΣΑΠΟΥΝΙ για ‘πλύσιμο χεριών’). Εάν ο παιδί σας επιλέξει αυτό που δεν θέλει πραγματικά, δώστε το οπωσδήποτε γρήγορα. Έπειτα δώστε του τις ίδιες επιλογές ξανά, υποστηρίζοντας το με σωματικό τρόπο να επιλέξει την δραστηριότητα που προτιμά, εάν δεν την επιλέγει αυτόματα μόνος του/της.

Την ίδια διαδικασία μπορείτε να χρησιμοποιηθεί και την ώρα του φαγητού, στο τραπέζι. Χρησιμοποιείστε μεγάλες ετικέτες/εικόνες που μπορείτε να κόψετε από τις συσκευασίες των τροφίμων που είναι οικεία στο παιδί και ζητείστε του να επιλέξει μεταξύ δύο ετικετών. Δώστε του μια ετικέτα με το αγαπημένο του σνακ και μια άλλη με το φαγητό που αρνείται να φάει συστηματικά. Να θυμάστε, εάν επιλέξει την ετικέτα με το φαγητό που δεν του αρέσει, πρέπει αμέσως να του το δώσετε. Εάν είναι έτοιμο να μάθει αυτή την δεξιότητα, θα την ελέγξει καλύτερα εάν αντιδράτε γρήγορα και σταθερά. Έπειτα βοηθήστε τον/την να επιλέξει την ετικέτα με το αγαπημένο του φαγητό και να σας την δώσει. Εάν οι ετικέτες είναι ασαφείς ή πολύπλοκες, μπορείτε να βάλετε ένα μικρό δείγμα του φαγητού σε ένα μικρό σακουλάκι (κλειστό) και χρησιμοποιείστε τα σακουλάκια όπως ακριβώς θα χρησιμοποιούσατε τις ετικέτες.

*Τώρα μπορείτε να ‘χτίσετε’ ένα σύστημα επικοινωνίας. Συνεχίσετε να βοηθάτε το παιδί σας να χρησιμοποιεί αντικείμενα για να επικοινωνεί τις προτιμήσεις και τις ανάγκες του ανεξάρτητα και αυθόρμητα. Μόλις καταλάβει το νόημα των αντικείμενων, τα  χρησιμοποιεί ανεξάρτητα για να εκφράσει τι θέλει, και επιλέγει ανάμεσα σε δύο, μπορείτε να δημιουργήσετε ένα καλάθι επικοινωνίας ή πίνακα επικοινωνίας. Ο στόχος είναι να επιλέγει και να σας φέρνει το αντικείμενο που δείχνει τι θέλει να κάνει (ή να φάει).

Δημιουργώντας ένα τέτοιο σύστημα επικοινωνίας, είναι σημαντικό για το παιδί σας:

• Να έχει εύκολη πρόσβαση στο καλάθι των αντικειμένων που αντιπροσωπεύουν τις διαθέσιμες επιλογές την δεδομένη στιγμή (ή τον πίνακα με τα αντικείμενα που είναι κολλημένα πάνω με Velcro),
• Να παίρνει το αντικείμενο που έχει σχέση με την επιθυμητή δραστηριότητα, και
• Να φέρνει το αντικείμενο σε σας,
• Να του δίνετε αμέσως αυτό που ζήτησε.

Παραδείγματος χάριν, εάν το παιδί θέλει να ακούσει μουσική, μπορεί να κοιτάξει το καλάθι επικοινωνίας, να βρει τα ΑΚΟΥΣΤΙΚΑ και να σας τα φέρει. Σας λέει ‘θέλω να ακούσω μουσική. Εσείς, λέτε αμέσως ‘μουσική’ ή εάν έχει αρχίσει να μιμείται κάποιες λέξεις, πείτε ‘θέλω μουσική’, ώστε να το ενθαρρύνετε να επαναλάβει την φράση. Ανεξάρτητα εάν το επαναλάβει ή όχι, οδηγείστε το αμέσως να ακούσει μουσική. Με αυτόν τον τρόπο ενισχύετε θετικά την επικοινωνιακή του πράξη.

Καθώς μαθαίνει για την επικοινωνία, είναι σημαντικό να ενισχύετε τις προσπάθειες του ο,τι κι αν γίνει! Αυτό σημαίνει ότι αν σας ζητήσει κάτι, θα πρέπει να του το δώσετε. Εάν υπάρχουν πράγματα που δεν θέλετε να τα έχει την συγκεκριμένη στιγμή, αφαιρέστε τα ώστε να μην περιλαμβάνονται στις επιλογές. Αλλά να θυμάστε ότι αν η εκπαίδευση στα βασικά της επικοινωνίας είναι προτεραιότητα για το παιδί σας τώρα, θα πρέπει να σιγουρευτείτε ότι υπάρχουν διαθέσιμες επιλογές που πραγματικά θέλει!

*Μπορεί να θέλετε να αξιολογήσετε την ετοιμότητα του να χρησιμοποιεί εικόνες αντί αντικείμενα. Εάν το παιδί δείχνει ενδιαφέρον για τις φωτογραφίες ή τις εικόνες, μπορείτε να αντικαταστήσετε τα αντικείμενα μετάβασης με φωτογραφίες ή εικόνες (ένα αντικείμενο την φορά). Πρέπει να το κάνετε σταδιακά, αντικαθιστώντας ένα πράγμα την φορά, διασφαλίζοντας ότι  μπορεί να χρησιμοποιήσει την εικόνα αποτελεσματικά, όπως και τα αντικείμενα μετάβασης. Θεωρήστε τα ως ‘εικόνες μετάβασης’.

Για κάποια παιδιά, μια εύκολα αναγνωρίσιμη, καλή, ξεκάθαρη φωτογραφία, μπορεί να είναι καλύτερη από ένα ασπρόμαυρο σκίτσο. Για κάποια άλλα, ένα ασπρόμαυρο σκίτσο είναι πιο αποτελεσματικό. Το κλειδί είναι η χρήση οπτικών συνθημάτων που έχουν περισσότερο νόημα για το παιδί. Ο μόνος τρόπος για να μάθετε τι θα χρησιμοποιήσετε είναι η αξιολόγηση – δοκιμάστε και παρατηρήστε.

Παραδείγματα οπτικών συνθημάτων είναι:

Αντικείμενα που θα χρησιμοποιήσει το παιδί σας στην δραστηριότητα (ΠΙΝΕΛΟ για ζωγραφική, ΜΠΑΛΑ για το γυμναστήριο, ΚΟΥΤΑΛΙ για την ώρα του φαγητού, κτλ.)

Αντικείμενα που αντιπροσωπεύουν την δραστηριότητα (ΑΚΟΥΣΤΙΚΑ για μουσική, ΕΝΣΦΗΝΩΜΑ για την δουλειά με την δασκάλα, κτλ)

Ετικέτες προϊόντων από συσκευασίες φαγητών, παιχνιδιών ή φυλλάδια διαφημίσεων (εστιατόρια,Jumbo, κτλ). Συνήθως οι ετικέτες είναι πολύ καλός τρόπος για να περάσετε από τα τρισδιάστατα αντικείμενα (3D) στις εικόνες (2D). Θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για να υποδείξουν ένα παιχνίδι, μια δραστηριότητα ή φαγητό για να επιλέξει ανάλογα.

Φωτογραφίες (Βεβαιωθείτε ότι είναι ξεκάθαρες και σαφείς. Πολλές άχρηστες λεπτομέρειες μπορεί να προκαλέσουν σύγχυση. Επίσης βεβαιωθείτε ότι η φωτογραφία απεικονίζει κυριολεκτικά, με ακρίβεια και σαφήνεια αυτό που αντιπροσωπεύει.

Εικόνες Ασπρόμαυρα σκίτσα, έγχρωμες ζωγραφιές ή σύμβολα. Συχνά τα σύμβολα προκαλούν σύγχυση. Οι ρεαλιστικές εικόνες συνήθως είναι οι καλύτερες.

ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ΤΩΝ ΒΑΣΙΚΩΝ ΣΗΜΕΙΩΝ

• Ξεκινήστε χρησιμοποιώντας αντικείμενα για κάθε δραστηριότητα της ημέρας του παιδιού σας.

• Να χρησιμοποιείτε πάντα τα ίδια αντικείμενα για τις ίδιες δραστηριότητες. Να είστε συνεπείς και σταθεροί.
• Τα λόγια σας πρέπει να είναι σαφή, απλά και ακριβή καθώς του δίνετε στα χέρια το αντικείμενο.
• Οδηγείστε το κατευθείαν στο μέρος που γίνεται η δραστηριότητα ή ξεκινήστε την αμέσως.
• Εκπαιδεύστε το να βάζει στο χέρι σας το αντικείμενο για να ζητήσει κάτι συγκεκριμένο στα πλαίσια μιας ήδη καθιερωμένης ρουτίνας.
• Αφού χρησιμοποιείτε σταθερά τα αντικείμενα μετάβασης, ΚΑΙ αφού έχει μάθει να δίνει στο χέρι ΕΝΑ αντικείμενο τη φορά για να εκφράσει τι θέλει, δώστε του την ευκαιρία να δείξει την προτίμησή του επιλέγοντας ένα μεταξύ δύο πραγμάτων και να το βάλει στο χέρι σας. Αξιολογήστε αυτή την δεξιότητα σε τακτά διαστήματα. Αν έχει κατακτήσει αυτό το βήμα, συνεχίστε στο επόμενο, που μπορεί να είναι η αύξηση του λεξιλογίου (προσθέτοντας μία ακόμη επιλογή / αντικείμενο την φορά έως ότου κατακτηθεί) Ή θα μπορούσε να είναι η εκπαίδευση στην χρήση των κατακτηθέντων επικοινωνιακών δεξιοτήτων με κάποιο άλλο άτομο, αντί για εσάς. Έτσι θα το βοηθήσετε να γενικεύσει τις δεξιότητές του.
• Στο τέλος, δημιουργήστε ένα καλάθι επικοινωνίας ή έναν πίνακα επικοινωνίας. Αυτός είναι μακροπρόθεσμος στόχος: βεβαιωθείτε ότι του έχετε δώσει άφθονο χρόνο για να κατανοήσει την χρήση των αντικειμένων και να εξασκηθεί στο να ζητά τι θέλει με αυτά, πριν να χρησιμοποιήσει το καλάθι επικοινωνίας ή τον πίνακα. Πολλά οπτικά ερεθίσματα την ίδια στιγμή μπορεί να προκαλέσουν σύγχυση και να λειτουργήσουν αρνητικά στην μάθηση αυτών που διδάσκετε. Δώστε χρόνο στον εαυτό σας. Προχωρήστε βήμα-βήμα.
• Εάν το παιδί ενδιαφέρεται για τις φωτογραφίες ή τις εικόνες, μπορείτε να υποκαταστήσετε τα αντικείμενα με φωτογραφίες ή εικόνες (ένα την φορά, όχι όλα μαζί).
• Χρησιμοποιείστε οτιδήποτε είναι πιο κατανοητό από το παιδί… φροντίστε να είναι ΕΥΚΟΛΟ και ΔΙΑΣΚΕΔΑΣΤΙΚΟ για εκείνο! Με αυτόν τον τρόπο θα είναι πρόθυμο να επικοινωνεί πιο συχνά και να ανακαλύψει την δύναμη της επικοινωνίας.